آبخیزداری چیست؟ هدف از انجام آن چیست؟

آبخیز واحدی هیدرولوژیک است که به عنوان واحد فیزیکی, بیولوژیکی, سیاسی, اجتماعی و اقتصادی برای طراحی ومدیریت منابع طبیعی (آب, خاک, پوشش گیاهی) پذیرفته شده است. به عبارت دیگر آبخیز منطقه ای توپوگرافی است که توسط یک سیستم رودخانه زهکشی میشود.

آبخيزداري يعني تغذيه سفره آب هاي زيرزميني و افزايش توليد محصول
آبخيزداري بهره گيري از مجموعه گسترده دانش و تجربه است در يافتن راه هاي پيشگيري و رويارويي با فرسايش خاك و سيلابهاي مخرب
آبخيزداري يعني حفظ و احياء آبخيزهاي بحراني
آبخيزداري يعني بهره برداري كامل از سرمايه گذاريهاي هنگفت مالي در منابع اقتصادي كشور
آبخيزداري يعني بهره برداري مناسب و درست از منابع طبيعي و كشاورزي حوزه هاي آبخيز
آبخيزداري يعني تقويت پوشش گياهي و كاهش زيان هاي سيل هاي ويرانگرآبخيزداري يعني تغذيه سفره آب هاي زيرزميني و افزايش توليد محصول

برای بیان تعریف آبخیزداری باید در ابتدا معنی حوضه آبخیز را بدانیم:

● آبخیز(watershed):
آبخیز واحدی هیدرولوژیک است که به عنوان واحد فیزیکی, بیولوژیکی, سیاسی, اجتماعی و اقتصادی برای طراحی ومدیریت منابع طبیعی (آب, خاک, پوشش گیاهی) پذیرفته شده است.
به عبارت دیگر آبخیز منطقه ای توپوگرافی است که توسط یک سیستم رودخانه زهکشی میشود.
● تعریف آبخیز داری (watershed management):
آبخیزداری عبارت است از فرآیند تنظیم و اجرای اقدامات مناسب به منظور اداره منابع موجود در آبخیز, باکسب منافع, بدون آسیب رساندن به موجودیت این منابع.
علم آبخیزداری در اوایل قرن بیستم به دلایل زیر ایجاد شده است :
▪ کسب دانش وآگاهی بیشتر درمورد دوره هیدرولوژیک وعملکرد آن.
▪ افزایش جمعیت وفشار حاصله از آن به اراضی ومنابع آب.
▪ افزایش بیش از حد مصرف آب که ناشی از پیشرفت فن آوری وبالا رفتن سطح زندگی مردم
بوده است.
▪ بروز مشکلات جدید وپیچیده مرتبط باآب از جمله: مشکل وجود مناطق سیل گیر, ایجاد آلودگی
آب, سکونت در مناطق خشک و…
مدیران امور برنامه ریزی, سرانجام پی بردند که آبخیز میتواند به عنوان بهترین واحد طبیعی برای اداره منابع طبیعی محسوب شود.
● هدف از آبخیزداری:
هدف مدیریت منابع آبخیز عبارتند از:
تحت کنترل درآوردن عملیات کشاورزی, دامپروری, ساختمان سازی, راهسازی,قطع درختان وبه طور کلی هرگونه عملی چه مفید وچه مضر, چه مثبت وچه منفی, ارزیابی آنها وتوجه به وضعیت آبخیز براساس خصوصیات زمین شناسی, خاک شناسی, پوشش گیاهی, اقلیم شناسی, هیدرولوژی وارائه رهنمودها وپیشنهادها جهت اجرا و مدیریت صحیح در مورد همه عوامل طبیعی وزیستی هر اکوسیستم در واحدهای طبیعی خاص واعمال مدیریت بر روی عواملی که در توزیع آب وکیفیت هیدرولوژیکی تاثیر دارند, تا به صورت مطلوب وعلمی, خاک حوضه آبخیز از فرسایش حفظ گردد.
آبخیزداری الهی ترین نگاه به طبیعت است وآبخیزدار را میتوان پزشک طبیعت نامید. یک آبخیزدار خوب با بررسی دقیق ومطالعه علمی حوضه آبخیز, به تعبیری دردهای یک حوضه را شناخته, ودرجهت درمان آن برنامه ریزی میکند.آبخیزداری با نگاهی خدا گونه عرصه طبیعت را برای زیست و بهره برداری انسان مهیا میکند.شاید این تعابیر کمی اغراق آمیز به نظر برسد, اما میشود تمام علوم راهدیه ای از جانب خدا برای حکومت بر کره خاک دانست.
اگر ما با این دید به علوم نگاه کنیم, هرگز آنها را در راه نابودی نوع بشر به کار نخواهیم بست.
● علوم مرتبط با آبخیزداری:
یک پروژه ساده آبخیزداری از چند مطالعه مستقل تشکیل شده است که هر کدام کارشناس مربوط به خودش را میخواهد:
۱) مطالعه فیریوگرافی:این مطالعه به بررسی خصوصیات ظاهری آبخیز میپردازد.
۲) مطالعه هواشناسی: به طور کلی به بررسی اقلیم منطقه میپردازد.
۳) مطالعه هیدرولوژی: به بررسی آبهای موجود در منطقه میپردازد.
۴) مطالعه خاک شناسی: به مطالعه انواع خاکهای موجود در منطقه وپتانسیل های آن میپردازد.
۵) مطالعه زمین شناسی: به بررسی جنس ونوع سازندها و برخی عوامل مورفولوژیکی وقدمت سازندها وعوامل تشکیل آنها میپردازد.
۶) مطالعه فرسایش و رسوب: به بررسی انواع فرسایش در حوضه وفرسایش پذیری وپتانسیل رسوبگذاری رودخانه میپردازد.
۷) مطالعه پوشش گیاهی: به بررسی تیپهای مختلف گیاهی منطقه میپردازد وبرنامه چرا و شدت چرا را تعیین میکند ودرصد وجود کلاسهای مختلف را در حوضه مشخص میکند.
۸) مطالعه اقتصادی: به بررسی شاخصهای اقتصادی وارزیابی اقتصادی طرح می پردازد.
۹) مطالعه کشاورزی واجتماعی: به بررسی عوامل کشاورزی واجتماعی آبخیز نشینان میپردازد,شاخصهایی از قبیل: جمعیت, تعداد خانوار, چگونگی کسب درآمد, تعداد دام,انواع محصولات کشاورزی منطقه و… در این مطالعه بررسی می شود.
۱۰) عملیات بیولوژیک: به ارائه طرحهای کاشت نهال, بذر کاری و… برای حفظ عرصه طبیعی آبخیز(از نظر پوشش گیاهی) وبهبود وضعیت آن , وتثبیت بیولوژیک خاک از طریق پوشش گیاهی می پردازد.
۱۱) عملیات مکانیکی: ارائه طرحهایی از قبیل احداث بندهای خاکی, گابیون, خشکه چین وعملیات ذخیره نزولات آسمانی از طریق احداث فارو, تراس وبانکت بندی در این مجموعه می باشد.
۱۲) تلفیق: به تعبیری عصاره مطالعات فوق می باشد که طرحی جامع وکلی ارائه میدهد وتعیین واحدهای کاری همگن از بخشهای تلفیق به حساب می آید که در آن نقشه های تهیه شده از هر گزارش روی هم قرار می گیرد و پلیگون های حاصل به عنوان واحدکاری معرفی می شوند.
تلفیق گر برای هر یک از این واحدها عملیات خاصی را پیشنهاد می کند.
در این واحدها خصوصیاتی از قبیل نوع خاک, مساحت, نوع تیپ (اعم از تیپهای گیاهی, رخنمون سنگی, زمینهای دیم وزراعی و…),گروه هیدرولژیک خاک ,عمق خاک, بافت خاک , پتانسیل تولید هرزآب و… مشخص می شود.

==========

در كشور نيز واحدهاي دانشگاه آزاد داراي اين رشته به شرح زير مي باشند:

الف – در مقطع كارشناسي

1- واحد ميبد در استان يزد

2 – واحد ارسنجان در استان فارس

3 – واحد نور در استان مازندران

4 – واحد بافت در استان كرمان

5 – واحد تربت جام در استان خراسان رضوي

6- واحد بندرعباس در استان هرمزگان

7- واحد فيروزآباد در استان فارس

ب – در مقطع كارداني

1 – واحد نيشابور در استان خراسان رضوي

2- واحد اراك در استان مركزي

3- واحد سوادكوه در استان مازندران (علمي كاربردي منابع طبيعي – مرتع)

4- واحد بافت در استان كرمان

5- واحد بروجرد

6- واحد خلخال

7- واحد اردستان

8- واحد سنندج

9- واحد قائم شهر

10- واحد گرگان

ج – در مقطع كارشناسي ارشد مرتعداري و آبخيزداري

1 – واحد علوم و تحقيقات دانشگاه آزاد اسلامي در تهران

همچنين دانشگاههاي دولتي داراي اين رشته در مقطع كارشناسي عبارتند از :

1 – دانشگاه صنعتي اصفهان

2 – دانشگاه يزد

3- دانشگاه زابل

4- دانشگاه تهران(دانشكده منابع طبيعي و كشاورزي كرج)

5- دانشگاه مازندران (دانشكده منابع طبيعي و كشاورزي ساري)

6- دانشگاه گرگان(دانشگاه منابع طبيعي و كشاورزي گرگان)

7- دانشگاه شهيد چمران اهواز(دانشكده منابع طبيعي بهبهان)

8- دانشگاه كردستان

9- دانشگاه شيراز

10- دانشگاه اروميه

در مقطع كارداني دانشگاههاي دولتي

1- دانشگاه شهركرد

2- دانشگاه گرگان(دانشكده كشاورزي گنبد كاووس)

3- دانشگاه رازي كرمانشاه(دانشكده قصر شيرين)

4- دانشگاه شيراز(دانشكده داراب)

5 -دانشگاه بوعلي سينا همدان- مركز ملاير

6- دانشگاه ايلام

7- دانشگاه بيرجند

8- دانشگاه فردوسي مشهد – آموزشكده كشاورزي شيروان

در مقطع كارداني به كارشناسي

1- دانشگاه يزد(شاخه اردكان يزد)

2- دانشگاه گرگان

3- دانشگاه شيراز(دانشكده داراب)

درمقطع دكتري نيز در رشته هاي علوم مرتع و آبخيزداري نيز دانشگاههاي تهران، گرگان و دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات اقدام به پذيرش دانشجو مي كنند.

گرايشهاي رشته مرتع و آبخيزداري در مقطع كارشناسي ارشد

مرتعداري، آبخيز داري، بيابان زدايي ،مديريت مناطق بياباني ،هواشناسي كشاورزي، مهندسي سوانح طبيعي، سنجش از دور

دروس امتحاني رشته هاي كارشناسي ارشد

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: