امروزه بهره‌برداري از گياهان داروئي با رجوع مجدد به اين گياهان در كشورهاي مختلف دنيا روبه افزايش است. به دلايل متعددي توليد اكثر گياهان دارئيي با روشهاي قديمي و بصورت برداشت از عرصه‌هاي طبيعي مقدور نيست. بررسي توليد و صادرات گياهان دارويي ايران نيز لزوم توجه به توليد زراعي اين گياهان را نشان ميدهد.2 توليد زراعي اين گياههان پس از گذار از مرحله امكانسنجي كشت و توليد مزرعه‌اي نيازمند يك بررسي و توجيه اقتصادي جهت تصميم‌گيري و برنامه ريزي درخصوص آن، باتوجه به هزينه‌ها و درآمدها ميباشد. در اين تحقيق سه قلم عمده گياه دارويي كه در همدان كه در سطحي وسيع يا نسبتاً وسيع كشت ميشوند شامل: گشنيز، رازيانه و سياهدانه، مورد بررسي هزينه – فايده قرار گرفته و هفت قلم شامل: سنبل‌الطيب، مريم گلي، اسطوخودس، نعناع، بادرنجبويه، گل راعي و گل هميشه بهار، كه بصورت محدود در باغ گياهان دارويي همدان و يا عرصه‌هاي محدودي در ديگر مناطق استان كشت شده‌اند مورد بررسي هزينه – فايده قرار گرفته و نتايج آنها آمده است.

مقدمه:

حجم گسترده تقاضا براي گياهان دارويي جهت درمانهاي انساني و نيز اخيراً با روند رو به تزايد به كارگيري اين گياهان در دامپزشكي و دامپروري، پتانسيل‌هاي گسترده‌اي جهت فعاليت اقتصادي در زمينه اين گياهان به وجود آمده‌است.3 حتي امروزه، بنا به اظهار سازمان بهداشت جهاني 25 درصد از داروهاي متداول كنوني داراي منشأ گياهي هستند.و 74% از داروهاي گياهي كه به شكل جديد استفاده مي شوند، شناخت اثرات داروئي شان به طور سنتي از قديم صورت گرفته است. بررسي اقلام توليدي و صادراتي در گياهان دارويي حكايت از اهميت توليد زراعي به جاي روشهاي سنتي و بهره‌برداري از عرصه‌هاي طبيعي دارد. ضمن اينكه با افزايش جمعيت كنوني و فشاري كه بر عرصه‌هاي طبيعي وجود دارد اصولاً حجم تقاضاي گسترده كنوني جواب داده نخواهد شد مگر با روشهاي توليد زراعي اين گياهان. به منظور بررسي توليد زارعي گياهان داروئي مجموع سه سال كشت آنها (78-77-1376) مورد بررسي قرار گرفت. بررسي اغلب اقلام نشان دهنده اين است كه حتي بازار داخلي ما نيز براي اغلب اقلام مورد نياز خود، به علت توليد ناچيز به شكل زارعي، يا وابسته به مراتع و يا وابسته به خارج است.

بعد از سه قلم اصلي كه ذكر شد بقيه محصولات به ترتيب سطح زير كشت، گل گاوزبان گل ختمي، خاكشير، سياهدانه، كرچك و بادرنجبويه بوده است.

سطح زير كشت بقيه محصولات كه مجموع سه سال سطح زير كشت هر يك از آنها كمتر از 50 هكتار بوده بابونه، هميشه بهار، مرزه، چاي ترش، آويشن، و اسطوخودوس بوده اند و مريم گلي، شيرين بيان، رزماري، زوفا و آرتيشو مجموع سطح زير كشت هر يك از آنها در سه سال بين 10 تا 20 هكتار بوده و گل ساعتي، سنا، سنبل الطيب، گل راعي، اسفرزه، سداب، بلادونا، گل مغربي، مريم گلي كبير و خرگوشك، كمتر از 10 هكتار سطح زير كشت مجموع سه ساله (مطابق گزارش سازمان مربوطه) داشته اند.

جهت شناخت اقلام گياهان دارويي كه در همدان به صورت زراعي توليد مي شوند، از ادارات و شهرستانها استعلام گرديده، با دست اندركاران و مطلعين مصاحبه به عمل آمده و بررسي ها و مشاهدات ميداني صورت گرفت. مطابق پاسخي كه به استعلام از سازمان كشاورزي همدان ارائه گرديده از سوي واحد آمار سازمان مربوطه ارقام زير ارائه گرديد:

سطح زير كشت اقلام گياهان داروئي استان همدان، سال زراعي 1379-1378 *

* منبع: واحد آمار سازمان كشاورزي استان همدان

به اين ترتيب مجموع سطح زير كشت اقلام مذكور در اين سال 3579 هكتار در كل استان همدان بوده است. اولين قطب توليد، نهاوند با 2477 هكتار و فقط گشنيز بوده، دومين قطب توليد در منطقه رزن با 1093 هكتار سطح زير كشت دو محصول سياه دانه و رازيانه بوده.

. بررسي هزينه‌ها و درآمدهاي يك محصول يكي از جنبه‌هاي اساسي برنامه‌ريزي درخصوص آن محصول ميباشد. لذا در اين تحقيق سعي در بررسي هزينه – فايده محصولات موردنظر شده‌است.

مواد و روشها:

جهت بررسي سه قلم اصلي كه در حال حاضر كست وسيع مي‌شوند شامل رازاينه، سيا هدانه و گشنيز،پس از شناسايي مناطق كشت ، با تكميل پرسشنامه و مصاحبه با بهره‌برداران اقدام به محاسبه و برآورد هزينه‌هاي توليد گرديد. اطلاعات موردنظردرزمينه اقلامي كه كشت آنها صرفاً در باغ گياهان دارويي ويا بصورت پايلوت و محدود در ديگر قسمتها صورت مي‌گرفت نيز با مراجعه به بهر‌ه‌برداران و يا كارشناساني كه اقدام به كشت محصول موردنظرنموده اند، تهيه شد.

نتايج:

به منظورمقايسه وتعيين جايگاه استان همدان دردرتوليدگياهان داروئي بين استانهاي ديگر، سطح زير كشت سه سال اقلام گياهان داروئي ايران درسال هاي 1376-1377-1378 انجام شد كه طي آن اقلام مختلف گياهان داروئي براي هر استان (طبقگزارش دفتر گل و گياه وزارت كشاورزي) مورد توجه قرار گرفت.4 بررسي اقلام عمده گياهان داروئي كه دركشوركشت مي شوندحاكي ازآن است كه زيره ، گشنيز ، رازيانه وسياهدانه بيشترين سطح زيركشت را دركشور دارند.5واستان همدان به غيراز زيره كه سطح زيركشت بسيارمحدودي (درحدود 15هكتار) دارد ، درتوليد سه قلم ديگر نقش اصلي را دارد. درسال 1378 معادل6/95 درصد از كل سطح زير كشت زيره، 9/65 ازسطح زير كشت گشنيز 6/97 از سياهدانه در استان همدان بوده است .

جهت انجام برآوردي از هزينه -فايده توليد اقلام اصلي گياهان داروئي همدان،‌ محاسبه هزينه هاي توليد اقلام اصلي بر اساس مراجعه به مناطق كشت و تكميل تعدادي پرسشنامه از طريق مصاحبة شفاهي صورت گرفت. بر اين اساس اقلام اصلي هزينه ها و مبالغ هزينه هاي توليد سه محصول رازيانه، سياهدانه و گشنيز در استان همدان در سال 1380 محاسبه و به شرح سه جدول ارائه مي گردد.

هزينه هاي توليد گشنيز (كاشت، داشت، برداشت و انتقال به انبار) (در هر هكتار)

هزينه هاي توليد رازيانه (كاشت، داشت، برداشت و انتقال به انبار) (در هر هكتار)

هزينه هاي توليد سياهدانه (كاشت، داشت، برداشت و انتقال به انبار) (در هر هكتار)

محاسبة هزينه -فايدة اين اقلام بر اساس قيمت با مشكلي مواجه مي گردد و آن تغييرات قيمت در طي سال است چرا كه معمولاً بهره برداران به واسطة‌ اينكه ذاتاً اين محصول دانه هايي با قابليت نگهداري زياد و نسبتاً‌ آسان اند، لذا محصول سريع و به هنگام برداشت فروخته نمي شود و فروش آن به تدريج صورت مي گيرد به ويژه در اين سال كه قيمت بسيار ارزان بوده و اميد به بالا رفتن قيمت محصول و احتمالاً رسيدن قيمت به قيمت سال هاي گراني موجب شده يك زمان محصول به فروش نرود و قيمت طي مقاطع مختلف و ماههاي مختلف متغير بوده و هست.به رغم مشكلات موجود، با درنظر گرفتن قيمت متوسط سه محصول مورد بررسي و هزينه هاي توليد آنها درمناطق توليد دراستان همدان ، هزينه-فايده آنها محاسبه گرديد .باتوجه به هزينه هاي توليد درهرهكتار، مقدارمحصول توليدشده و قيمت محصول، فايده ( باتوجه به سود ناويژه )محاسبه شده.سودناويژه كه باتفاضل هزينه هاي توليدوقيمت كل محصول توليدي محاسبه شده درصورت كسرومجموع هزينه ها درمخرج كسرقرارداده شده . به اين ترتيب هزينه-فايده گشنيز 095/1 ، رازيانه 049/1 وسياهدانه525/1 بوده است .

گياهان پيشنهادي جهت كشت و برآورد اقتصادي آنها:

مطابق بررسيهايي كه در مركز تحقيقات منابع طبيعي و امور دام استان همدان طي چند سال اخير به عمل آمده و با تجربياتي كه توسط كارشناسان محقق در اين زمينه كسب شده تعدادي از گياهان جهت كشت، با انجام اين مشاوره و با ذكر پاره اي نكات ضروري در باب كشت آنها بيان مي شود.

در استان همدان سه كشت عمده گياه دارويي در حال حاضر جريان دارد كه شامل رازيانه، سياهدانه و گشنيز مي باشد. در اينجا تعدادي گياه نيز جهت كشت معرفي مي گردند. ليكن اين مطلب به معني اين نيست كه كشت هاي جاري كنوني نبايد ديگر كشت شوند.

در اينجا شمه اي از هزينه ها و درآمدهاي اين گياهان، تعداد و ميزان آب براي آبياري، نحوه كشت و برداشت و عملكرد محصول به طور اجمالي آورده شده. اين گياهان در باغ گياهان داروئي بوعلي سينا شماره 2 (كه قبلاً موسوم به باغ شهرداري بوده) در كنار بسياري ديگر از انواع گياهان داروئي كشت شده اند.

مهمترين گياهان پيشنهادي به شرح ذيل مي باشد:

سنبل الطيب بادر نجبويه

مريم گلي گل راعي

اسطوخودوس هميشه بهار

نعناع

در اينجا مختصري از هزينه ـ فايده و مطالب ضروري در خصوص اين گياهان آورده مي شود:

مجموع هزينه هاي كاشت، داشت و برداشت و هزينه زمين جهت كشت سنبل الطيب (يك هكتار)

كشت به صورت دو ساله و برداشت محصول در سال دوم صورت مي گيرد. كشت 15 فروردين سال اول و برداشت در شهريور سال دوم مي باشد. قسمت مورد استفاده ريشه گياه است. محصول هر هفته يكبار آبياري مي شود كه طي دو سال حدود 50 نوبت آبياري مي شود.

هر سال 5 بار وجين انجام مي گيرد. عملكرد 7 تا 10 تن محصول تر در هكتار است. نسبت وزن تر به خشك 5 به 1 است.

توضيح اين كه نوع سنبل الطيبي كه كشت مي شود از نظر واريته محصول نوعي است كه ماده مؤثره آن بالا مي باشد. سنبل الطيب موجود در بازار ايران اكنون عمدتاً وارداتي و نامرغوب مي باشد. كه به علت طولاني بودن مسير تا بازار مصرف و عدم ورود به شيوة صحيح در بسياري مواقع سنبل الطيبي كه در بازار به فروش مي رسد سال ها از زمان توليدش مي گذرد اما با توليد اين سنبل الطيب در داخل كشور و داخل استان نوع مناسب و تازه آن در دسترس مصرف كنندگان و احتمالاً كارخانجات داروسازي خواهد رسيد.

با توجه به اينكه قيمت عمده فروشي سنبل الطيب 5 تا 7 هزار تومان و توليد آن در هر هكتار بين 5/1 تا 2 تن (محصول خشك) مي باشد. نتايج ذيل حاصل مي گردد:‌

ريال 75000000 = (50000 ريال قيمت پايين محصول) * (1500 كيلو توليد)

در اينجا با توجه به اينكه رقم پائين توليد (5/1 تن) و رقم پائين قيمت (5 هزار تومان در هر كيلو) ملاك قرار گرفته، 5/7 ميليون تومان قيمت محصول قابل فروش محاسبه مي گردد. حال آنكه اگر توليد خوب يعني 2 تن باشد، اين رقم با فرض همين قيمت 10 ميليون تومان خواهد بود و در صورتيكه اين توليد خوب با قيمت بالاي محصول توأم گردد قيمت محصول قابل فروش 14 ميليون تومان است. در اينجا محاسبه هزينه ـ فايده تنها از جهت رعايت احتياط كامل با ارقام عملكرد پائين تر و قيمت پائين تر محاسبه مي گردد:‌

(37725000 ريال مجموع هزينه هاي توليد) - (75000000 ريال قيمت كل محصول قابل فروش)

(سود حاصله: 37275000 ريال) =

به اين ترتيب با وجود رعايت احتياط در قيمت فروش براي محصول و در مورد محصول قابل انتظار براي توليد بيش از 7/3 ميليون تومان در هكتار, طي دو سال سود دهي محاسبه مي شود.

مجموع هزينه هاي كاشت، داشت و برداشت و هزينه زمين جهت كشت مريم گلي (يك هكتار)

كشت اين گياه به صورت چند ساله صورت مي گيرد. قسمت مورد استفاده سرشاخه گياه است. كاشت مستقيم در زمين اصلي 15 شهريور انجام مي شود. در سال اول كشت 1 تا 2 بار برداشت و سال دوم تا نهم 3 بار در سال برداشت مي شود.

تعداد آبياري 15 نوبت در سال و تعداد وجين سه بار است.

محصول مريم گلي در سال اول 1 تا 5/1 تن سرشاخه خشك و از سال دوم به بعد 2 تا 3 تن است. قيمت هر كيلو سرشاخه خشك 6000 تا 8000 ريال است.

با توجه به اين كه اين محصول در سال اول بازدهي چنداني ندارد و گياه چند ساله است بازگشت سرمايه گذاري اوليه در مواردي كه براي آماده سازي زمين و كشت انجام مي شود بيشتر مربوط به سال اول است و هزينه هاي سالهاي بعد كمتر است. عمده هزينه آن در سالهاي بعد براي نگهداري و آبياري محصول مي باشد.

با احتساب قيمت 7000 ريال و 5/2 تن توليد در سال دوم محصول آن چنين محاسبه مي‌گردد:

(ريال 17500000) = (7000 ريال متوسط قيمت محصول) * (25000 كيلو توليد سال دوم به بعد)

اين رقم حاصله كه 75/1 ميليون تومان براي سالهاي دوم و بعد از آن مي باشد مي بايد هزينه سرمايه گذاري را طي چند سال (معمولا 5 تا 6 سال) بازگشت دهد. با توجه به بازده كمتر محصول در سال اول و چند ساله بودن آن لازم است ابتدا توجيه كامل براي بهره برداران صورت گيرد و با توجه به زمينه مناسب بازار نسبت به گسترش محصول مذكور اقدام شود.

مجموع هزينه هاي كاشت، داشت و برداشت و هزينه زمين جهت كشت اسطوخودوس (يك هكتار)

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

اقلام هزينه	مبالغ هزينه (به ريال)	توضيحات
آماده سازي زمين	500000
نشاء اسطوخودوس	4000000	20 هزار نشاء هر نشاء 20 تومان
كود دامي پوسيده	400000	20 تن كود دامي
كود شيميايي	50000	كود فسفر و ازت
كارگر (جهت وجين، آبياري، برداشت و ...)	7500000