مقدمه

: پايان نامه هاي داروسازي كه تعداد زيادي از آن ها به گياهان دارويي اختصاص دارند، منابع اطلاعاتي بسيار با ارزشي هستند

كه متاسفانه پايگاه اطلاعاتي جامعي از آن ها وجود ندارد ؛ بنابراين تكنيك تحليل محتوا و انتشار مقاله استخراج شده از پايان نامه ها

مي تواند ضعف اطلا عرساني را تا حدودي جبران نمايد

.

روش بررسي

: با استفاده از روش هاي آمار توصيفي و تكنيك تحليل محتوا و با هدف تعيين تعداد پايا ن نامه ها در مباحث مخ تلف

گياهان دارويي و تعيين گياها يي كه بيشترين تحقيقات را به خود اختصاص داد ه اند ، پايا ن نامه هاي گياهان دارويي

5 دانشكده

به منظور تعيين ميزان انتشار مقالات علمي

- SID 1377 بررسي شدند. آن گاه پايگاه - داروسازي در فاصله زماني سال هاي 1384

پژوهشي فارسي استخراج شده از پايا ننامه ها جستجو شد

.

با در بر گرفتن

) Labiatae نتايج: حدود 20 درصد از كل پايا ننامه هاي داروسازي به گياهان دارويي اختصاص دارد . خانواده

با

13 گونه ) و گونه هاي ) Tanacetum 24 جنس و 63 گونه)، بيشترين تنوع را از نظر جن سهاي بررسي شده داشته است. جنس

هر كدام با

10 پايان نامه) نيز، به ترتيب، بيشترين تنوع را از نظر تعداد گون ههاي گياهي ) Zataria multoflora و Danae racemosa

و تعداد پايان نامه داشته اند

. موضوع هاي فيتوشيمي، اثرات فارماكولوژيك و اسانس بيشتر از ساير موضو ع ها مورد توجه پژوهشگران

7

درصد ) از 516 پايان نامه مورد بررسي به صورت مقاله در نشريا ت معتبر علمي – پژوهشي فارسي / بوده است . تنها 38 عنوان ( 4

منتشر شده است

.

نتيجه گيري

: انتشار نتايج پايا ن نامه ها به صورت مقاله بايد بيشتر مورد توجه قرار گيرد . كمك به دانشجويان در انتخاب موضو ع هاي

كاربردي و هدفمند براي پايان نامه ها، با آگاهي از پ ژوهش هاي پيشين، مهم است

. ايجاد پايگاه اطلاعاتي پايان نامه ها مي تواند بسيار

مفيد باشد

.

گل واژگان

: گياهان دارويي، پايان نامه هاي داروسازي، تحليل محتوا، مقالات، نشريات ادواري

1

40

فصلنامه گياهان دارويي، سال هشتم، دوره اول،

شماره مسلسل بيست و نهم، زمستان

1387

تحليل محتواي پايان نامه ها

...

مقدمه

اهميت پايان نامه ها به منزله يكي از مه مترين منابع

اطلاعاتي بر هيچ كس پوشيده نيست، چون استفاده از نتايج

آن ها مي تواند راه گشاي بسياري از مسائل پژوهشي باشد

. عدم

وجود پايگاه اطلاعاتي جامع پايان نامه ها، از يك طرف و عدم

.[

انتشار مقاله از نتابج حاصل از آ نها از مشكلات آن هاست [ 1

پايان نامه هاي گياهان دارويي دانشكده هاي داروسازي نيز از اين

امر مستثني نيست

. با توجه به اين مسائل و به منظور

اطلاع رساني در اين زمينه، مي توان با استفاده از تكنيك تحليل

محتوا كه يكي از تكنيك هاي كتاب سنجي

1 است، متخصصان

اين حوزه را از پژوهش هاي صورت گرفته آگاه ساخت و در

برنامه ريزي براي پژوهش هاي آينده گام مثبتي برداشت

.

تحليل محتوا روشي است استاندارد كه براي مطالعه و

شناسايي ويژگي هاي اطلاعات ثبت شده نظير كتاب ها،

سايت هاي وب، نقاشي ها و

... به كار م يرود [ 2] و به مديريت

يك سازمان در شناسايي مشكلات و تصمي مگيري، طبقه بندي

داده ها، سنجش علمي، فرصت ها و تهديدها، بررسي و مطالعه

رفتارهاي سازماني و

... كمك مي كند و پژوهشگر را قادر

مي سازد كه حجم زيادي از اطلاعات را به آساني به صورت

سازمان يافته د رآورد و روش سودمندي است كه براي بررسي

.[

روند موضوعي منابع به كار مي رود [ 3،4،5

،

[ در خارج از كشور مي توان به پژوهش و همكاران [ 6

،

[9] 8]، آروناچالام 6 و يوماراني 7 ] 7]، گوپتا 5 ] فينر 3 و تامسون 4

10 ]

، ون تريت 10 و همكاران [ 11 ] و نيز ] كتسانايس 8 و تاكور 9

گوپتا

11 و همكاران [ 12 ] اشاره كرد. در ايران نيز پژوهش هايي

[

در زمينه تحليل محتواي مجلات [ 13 ] و پايان نامه هاي [ 14

كتابداري، بررسي تحليلي و استنادي مقالات تاليفي حوزه

كتابداري و اطلاع رساني

[ 15 ]، بررسي مقالات صنايع غذايي

16 ]

و تحليل محتواي پيا مهاي بازرگاني تلويزيون [ 17 ] اشاره ]

1

Bibliometrics 2 Camps

3

Finer 4 Tomson

5

Gupta 6 Arunachalam

7

Umarani 8 Katsanis

9

Thakor 10 Van Tright

11

Gupta

كرد

. اما نزديكترين پژوهش به مقاله حاضر، پژوهشي است كه

در آن شكفته و همكاران در سال

1378 به تحليل محتواي

1370 -

پايان نامه هاي گياهان دارويي در فاصله سا لهاي 1376

.[

در سه دانشكده داروسازي واقع در شهر تهران پرداختند [ 18

مواد و روش ها

پژوهش حاضر به روش توصيفي و با استفاده از تكنيك

تحليل محتوا انجام شد

. تعداد 514 عنوان پايان نامه در زمينه

گياهان دارويي از دانشكده هاي داروسازي دانشگا ههاي تهران،

شهيد بهشتي، شيراز، تبريز و كرمان در فاصله زماني

1377 تا

1384

مورد بررسي قرار گرفت.

داده هاي موردنياز اين پژوهش با استفاده از اطلاعات

موجود در بانك جانبي پايان نامه هاي دانشكده هاي داروسازي

–

موجود در كتابخانه دانشكده داروسازي شهيد بهشتي

– به

دست آمد

. در ابتدا پايان نامه هاي گياهان دارويي از ساير

پايان نامه ها تفكيك شد

. موضوع هاي مطرح شده در پايا ننامه ها

به

16 موضوع كلي تقسيم شد و سپس هر پايان نامه با استفاده

از اطلاعات عنوان، موضوع و چكيده در يك يا چند موضوع،

قرار گرفت

. براي تقسيم بندي موضوعي پايا ننامه ها از نظر

استادان گروه فارماكوگنوزي دانشكده داروسازي شهيد بهشتي

نيز استفاده شد

.

هم چنين اسامي گياهان مورد بررسي در هر پايان نامه، از

عنوان يا چكيده آ نها استخراج و با منابع موجود در اين زمينه

20

،21،19 ] مقايسه شد و آ نگاه نام علمي و برگزيده شده هر ]

گونه، جنس و خانواده

(تيره) هر گياه انتخاب و بررسي شد. در

بخش ديگري از پژوهش، اسامي نويسنده هاي پايان نامه هاي

مورد بررسي در پايگاه اطلاعات علمي جهاددانشگاهي

1

جستجو شد و با مقايسه عناوين پايا ننامه ها و مقالات بازيابي

شده، ميزان تبديل پايا ننامه هاي گياهان دارويي به مقاله منتشر

شده در نشريات علمي

- پژوهشي فارسي، بررسي شد. تجزيه

و تحليل اطلاعات با استفاده از آمار توصيفي صورت گرفت و

نتايج در جداولي ارائه شد

.

1

http://www.sid.ir

5

2

141

شكفته و همكار

21

درصد از كل / نتايج: در طول سال هاي مورد بررسي، 9

پايان نامه هاي دانشكد ههاي داروسازي مورد بررسي، به گياهان

دارويي اختصاص يافته است

. اين تعداد در دانشگاه هاي

مختلف، متفاوت است به نحوي كه دانشگاه كرمان با اختصاص

42/9

درصد از پايان نامه ها به گياهان دارويي داراي بيشترين و

دانشگاه تبريز با

14 درصد داراي كمترين نسبت پايان نامه هاي

مورد بررسي است

.

80

تيره گياهي در 516 پايان نامه مورد بررسي وجود دارد

با

24 جنس، 63 گونه Labiatae كه در اين ميان خانواده هاي

با

17 جنس، 39 گونه و Compositae ، و 114 پايان نامه

با

21 جنس، 30 گونه و Umbelliferae 60 پايان نامه و

59

پايان نامه، بيشترين تنوع را از نظر جنس و گونه هاي مورد

بررسي و نيز بيشترين تعداد پايان نامه داشته اند

.

در

516 پايان نامه مورد بررسي، بر روي 189 جنس

گياهي پژوهش صورت گرفته است و در

21 جنس

11

درصد)، بيش از 2 گونه گياهي مورد پژوهش قرار )

گرفته اند و در

168 جنس ديگر فقط 1 يا 2 گونه مورد بررسي

با

13 گونه مورد بررسي Tanacetum قرار گرفته است. جنس

و

8 پايان نامه بيشترين تنوع را از نظر تعداد گونه هاي مورد

با

11 گونه و 17 پايان نامه در Citrus بررسي دارد. پس از آن

.(

رديف دوم قرار دارد. (جدول شماره 1

با

3 گونه مورد بررسي و 8 پايان نامه، Allium جنس

بيشترين تعداد پايا ننامه ها را براي هر گونه

(حدود 3 پايان نامه

براي هر گونه

) به خود اختصاص داده است.

در

516 پايا ننامه مورد بررسي، 328 گونه گياهي مورد

و

Danae racemosa پژوهش قرار گرفته است كه گونه

هر كدام با

10 پژوهش بيشترين تعداد Zataria multiflora

پايان نامه را به خود اختصاص داد هاند و گونه هاي

هر كدام با

Stachys inflata و Teucrium polium

9

پايان نامه در رديف دوم قرار دارند. در مجموع، 19 گونه

گياهي وجود دارد كه در بيشتر از

4 پايان نامه، موردبررسي قرار

گرفته و در بقيه گون هها

( 309 گونه) 4 پايان نامه يا كمتر وجود

دارد

. جدول شماره 2، گونه هايي كه بيش از 5 پايان نامه در

مورد آن ها وجود داشت، نشان داده شده اند

.

جدول شماره

1- جنس گياهاني كه بيشتر از 4 گونه آن ها مورد بررسي قرار گرفته و تعداد

پايان نامه ها و گون ههاي مورد بررسي آن ها

(

خانواده) نام جنس تعداد گونه هاي مورد بررسي تعداد پايان نامه ها

14 7

Achillea (Compositae)

15 10

Artemisia (Compositae)

17 11

Citrus (Rutaceae)

5 4

Crataegus (Rosaceae)

2 8

Eucalyptus (Myrtaceae)

2 6

Euphorbia (Euphorbiaceae)

3 6

Glaucium (Papaveraceae)

3 4

Linum (Linaceae)

13 8

Mentha (Labiatae)

8 8

Nepeta (Labiatae)

4 4

Phlomis (Labiatae)

11 8

Salvia (Labiatae)

13 4

Stachys (Labiatae)

8 13

Tanacetum (Compositae)

8 6

Thymus (Labiatae)

142

فصلنامه گياهان دارويي، سال هشتم، دوره اول،

شماره مسلسل بيست و نهم، زمستان

1387

تحليل محتواي پايان نامه ها

...

جدول شماره

2- نام علمي گونه هاي گياهي كه در پايان نامه هاي مورد بررسي بيشتر از

5

مورد پژوهش بر روي آ نها صورت گرفته و تعداد پايا ننامه هاي مربوط به آ نها

نام گونه گياهي تعداد پايان نامه ها

6

achillea millefolium

6

coriandrum sativum

10

danae racemosa

6

matricaria recutita

8

peganum harmala

9

stachys inflata

9

teucrium polium

8

trigonella foenum-graecum

7

valeriana officinalis

10

zataria multiflora

جدول شماره

3- توزيع فراواني پايا ننامه هاي گياهان دارويي بر اساس مبحث و دانشگا ههاي محل نگارش

شهيد بهشتي شيراز تهران تبريز كرمان تعداد كل

تعداد درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد درصد

كليات

(تاريخچه - طب

سنتي

- جمع آوري

اطلاعات

...)

9/1 47 0 0 17 15 9/6 23 9/6 6 3/5 3

27/2 140 17/8 15 44/3 39 27/9 67 16/1 10 10/5

فيتوشيمي 9

23/1 119 35/7 30 0 0 22/9 55 4/8 3 36/4

اسانس 31

3/9 20 0 0 3/4 3 3/8 9 9/7 6 2/4

اثرات درماني باليني 2

3/1 16 2/4 2 1/1 1 1/3 3 9/7 6 4/7

تهيه اشكال دارويي 4

تهيه اشكال آرايشي و

بهداشتي

2/3 12 2/4 2 2/3 2 1/6 4 3/2 2 2/4 2

4/3 22 0 0 1/1 1 2/5 6 11/3 7 9/4

سم شناسي 8

8/6 44 22/6 19 4/5 4 5 12 4/8 3 7

اثرات ض دميكروبي 6

1/8 9 0 0 1/1 1 2/5 6 0 0 2/4

اثرات آنت ياكسيداني 2

26/7 137 38/1 32 29/5 26 15/4 37 38/7 24 21/2

اثرات فارماكولوژيكي 18

0/6 3 0 0 0 0 0 0 3/2 2 1/2

ايمونولوژي 1

2/1 11 1/2 1 1/1 1 1/3 3 6/5 4 2/4

اثرات ض دسرطاني 2

2/5 13 0 0 0 0 2/9 7 8/1 5 1/2

اثرات بيولوژيك 1

2/6 29 0 0 0 0 7/1 7 9/7 6 7

گياه شناسي 6

1 5 0 0 0 0 0/9 2 3/2 2 1/2

اثرات ض دانگلي 1

در

514 پايان نامه مورد بررسي به 627 موضوع پرداخته

27

درصد)، اثرات / شده است. موضوع هاي فيتوشيمي ( 2

23

درصد)، بيشترين / 26 درصد) و اسانس ( 1 / فارماكولوژيك ( 7

تعداد پايان نامه ها را به خود اختصاص داده اند و موضوع هاي

1

43

شكفته و همكار

0

درصد) و اثرات ضد انگلي ( 1 درصد) كمتر / ايمونولوژي ( 6

.(

مورد توجه پژوهشگران بوده است (جدول شماره 3

رويكرد پژوهشگران در دانشگا ههاي مختلف نسبت به

موضوعات، متفاوت است و در برخي از دانشگاه ها هيچ

پايان نامه اي درباره برخي از موضوعات وجود ندارد مثلاً در

دانشگاه كرمان مباحث پايا ننامه ها محدود به

5 موضوع است و

در ساير موضو عها ، هيچ پايان نامه اي وجود ندارد

. در دانشگاه

تبريز نيز بعد از دانشگاه كرمان تنوع موضوعي نسبت به ساير

دانشگاه ها كمتر است

.

با جستجوي اسامي نويسندگان پايان نامه ها در سايت مركز

اطلاعات علمي جهاددانشگاهي مشخص شد كه تنها نتايج

7

درصد از كل پايان نامه ها) به / 38 عنوان از 519 پايان نامه ( 4

مقاله تبديل و در مجلات علمي

- پژوهشي فارسي منتشر شده

است

. دانشگاه كرمان و شهيد بهشتي نسبت به ساير دانشگاه ها

از نظر انتشار مقالات مذكور در موقعيت بالاتري قرار دارند

.

بحث و نتيجه گيري

در مقايسه با نتايجي كه پژوهشگر و همكاران در سال

78

منتشر كردند، درصد بيشتري از كل پايا ننامه هاي

دانشكده هاي داروسازي به مباحث مربوط به گياهان دارويي

اختصاص يافته است و اين افزايش حدود

7 درصد (از

21

درصد) و نشان دهنده توجه بيشتر دانشگا هها / 15 درصد به 9

به اين حوزه و نكته اي قابل تأمل است

.

و

Nepeta ،Allium در پژوهش مذكور، جنس هاي

بيشترين تعداد گون ههاي مورد بررسي را شامل

Heliotropium

Citrus

و Tanacetum مي شدند در حالي كه در پژوهش حاضر

در رديف سوم Artemisia در رديف هاي اول و دوم و جنس

قرار گرفته است

. در پژوهش فعلي در 19 گونه گياهي، بيش از

4

پايان نامه وجود دارد، در حالي كه در سال 1377 فقط 13 گونه

گياهي اين وضعيت را داشته اند و فقط

3 گونه از آ نها

(

Myrtus communis, Teucrium polium,

در هر دو پژوهش مشترك

(Trigonella foenum-graecum

هستند

.

اثرات آنتي اكسيداني و اثرات ض دانگلي از جمله مباحثي

هستند كه در پژوهش سال

1378 جزو مباحث مطرح در

پايان نامه ها نبودند ولي در سال هاي اخير در برخي از دانشگاه ها

روي اين مباحث كار شده است و اين مساله توجه دانشگا هها

را به مسائل جديد و متفاوت از گذشته نشان م يدهد

. در عين

حال عدم وجود تنوع موضوعي در برخي از دانشگاه ها، نكته اي

قابل تأمل است، چون مي تواند فضاهاي خالي در پژوهش را

مشخص كرده و به پژوه شهاي آينده جهت دهد

.

بر پايه اولويت هاي پژوهشي مشخص شده در سال

1378

، مباحث كليات و اثرات فارماكولوژيك بيشترين اهميت

را داشت

. برخي از اين اولويت ها در پژوهش هاي انجام شده

بعد از آن سال مورد توجه واقع شده است

. مثلاً مقايسه نتايج

پژوهش انجام شده در همان سال با جدول شماره

3 حاكي از

افزايش درصد پايان نامه ها در دو حوزه اثرات فارماكولوژيك

26

درصد) و كليات از ( 1

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: